Anansi - De Trickster Spider-Man van West-Afrika

In het begin was de wereld heel anders dan die van vandaag. De hemelgod Nyame (ook bekend als Nyankonpon) verzamelde egoïstisch alle verhalen van de wereld. De levens van mensen waren saai en saai omdat er geen verhalen waren om hen te vermaken. Het betekende ook dat er geen verhalen waren die de geschiedenis van de mensen konden overbrengen – een essentieel onderdeel van elke cultuur.

Volgens de mythen was het doel van de alziende god in de lucht om alle mensen op aarde te controleren en hen de vreugde van verhalen te ontnemen. Er was echter één persoon die zich verzette. Anansi, de oplichterspinman, spinde zijn web naar de hemel en benaderde Nyame's gouden diefstal zonder enige moeite. Het kleine wezen was met de almachtige Nyame gaan onderhandelen over de verhalen van de wereld.

Lees verder om erachter te komen hoe Anansi zijn verstand en sluwheid gebruikte om de verhalen aan de mensheid te brengen. In het boek staan ​​nog veel meer verhalen over Anansi en hoe hij in staat was mensen, wezens en goden te slim af te zijn die veel machtiger en groter waren dan hijzelf.

Maar eerst zullen we gedetailleerd bekijken wie Anansi is, zijn oorsprongsverhaal en hoe hij een belangrijk folkloristisch personage werd in West-Afrika, het Caribisch gebied en veel Afro-Amerikaanse gemeenschappen in de Verenigde Staten.

Wie is Anansi?

De verhalen van Anansi, ook bekend als Kwaku Anansi, vinden hun oorsprong in West-Afrika, met name de etnische groep Akani, die voornamelijk in het huidige Ghana en delen van Ivoorkust leeft.

In mythen en volksverhalen wordt Anansi afgebeeld als een spin of hybride wezen - dat wil zeggen. half mens en half spin. In het beroemdste verhaal is Anansi de zoon van Nyame, de almachtige en alziende god van de lucht.

Bedrieger en god van de wijsheid

In de Akan-religie wordt Anansi soms afgeschilderd als een volksheld, een welwillende en wijze bedrieger die de wereld transformeert. Sommige Akan-stammen geloven dat Anansi een godheid is, of in sommige gevallen een minder belangrijke godheid (bijv. Buik). Met andere woorden, Anansi wordt op vrijwel dezelfde manier vertegenwoordigd als Orisha in de Yoruba-religie en Vodun in Haïti en Jamaica. In het Akan-pantheon van goden wordt Anansi geassocieerd met wijsheid. Daarom is zijn equivalent in het Griekse pantheon hoogstwaarschijnlijk de bedrieger-titan Prometheus.

Karakter van Anansi

In de Anansi-verhalen staat de bedriegerspin vooral bekend om zijn sluwe, knappe uiterlijk en egoïstische gedrag. Anansi, een knap wezen, gedroeg zich als een gemakkelijk en niet-bedreigend wezen. Maar laat je niet misleiden, want onder al die lieve praatjes en glimlachjes zat een wezen dat misschien wel het dodelijkste ter wereld was. Hij weet sluwheid te combineren met een bedrieglijke dosis naïviteit. Zijn laatste eigenschap is bedoeld om zijn tegenstanders in staat te stellen hun bewakers te laten vallen.

Zoals we in de onderstaande verhalen zullen zien, aarzelt Anansi nooit om uit te halen naar mensen die vallen voor zijn verleidelijke woorden. Niemand – sterveling of god – is immuun voor de sluwheid van dit wezen.

Er zijn echter enkele volksverhalen waarin Anansi vaak de hoofdpersoon is, omdat zijn acties de mensen van de wereld uiteindelijk waardevolle geschenken opleveren.

Anansi naam betekenis

Anansi's naam in de Akan-taal betekent letterlijk spin. Bij veel van deze Akan-stammen roept zijn naam ook een gevoel van kattenkwaad of sluwheid op. De naam kan ook een positieve connotatie hebben. Het wordt gebruikt om een ​​persoon aan te duiden die ervaren of wijs is. De Akans, vooral de Twi-sprekende Akans in Kumasi, Ghana, gebruiken soms de naam Anansi om een ​​vlotte prater aan te duiden of een persoon die bedreven is in het houden van toespraken die bedoeld zijn om mensen te misleiden.

Oorspronkelijk bekend als Kwaku Anansi in Ghana en Ivoorkust, onderging de naam van Anansi zeer kleine veranderingen, zoals we hieronder zullen zien.

Bij veel Akan-mensen in West-Afrika worden kinderen gedoopt op de dag van de week waarop ze worden geboren. Elke naam die verband houdt met de zeven dagen van de week heeft een specifieke betekenis. Mannelijke en vrouwelijke zondagskinderen worden bijvoorbeeld respectievelijk Kwasi (of Akwasi) en Akosua (of Esi) genoemd. De eerste president van Ghana, Kwame Nkrumah (1909-1972), heette bijvoorbeeld Kwame omdat hij op een zaterdag was geboren. Dan is er Kofi Annan (1938-2018), de zevende secretaris-generaal van de Verenigde Naties, zo genoemd omdat hij op een vrijdag werd geboren.

Afbeeldingen van Anansi

Omdat zijn naam letterlijk spin betekent in de Akan-taal, wordt Anansi meestal afgebeeld als een spin. In sommige gevallen verschijnt het als een spin met een mensenhoofd, en in andere gevallen als een half mens, half spin wezen. Dit betekent dat hij meestal wordt afgebeeld met acht poten, een kenmerk dat hem nog wendbaarder en ontwijkender maakt wanneer hij wordt achtervolgd door veel sterkere wezens.

familie

Anansi-volksverhalen beweren meestal dat het spinnenwezen de zoon is van de hemelgod Nyame. Als dat zo is, zou Anansi's moeder de aardgodin Asase Yaa zijn. Dit zou ook betekenen dat tot de broers en zussen van Anansi goden als Bia, Tano, Apo en Bosomtwe behoren.

In mythen en verhalen is Anansi getrouwd met een hardwerkende en zeer trouwe sterfelijke vrouw genaamd Okonore Yaa. Okonore Yaa, geboren op een donderdag, wordt geassocieerd met de aarde. Dit verklaart waarom ze vaak eindeloos zwoegend op de boerderij wordt afgebeeld, terwijl Anansi alle excuses verzint om niet te helpen. In sommige verslagen en in sommige regio's van de Akani-stam staat Anansi's vrouw ook bekend als Aso. En in landen buiten West-Afrika wordt ze Shi Maria genoemd.

Bij Okonore verwekte Yaa Anansi verschillende kinderen, waaronder Ntikuma, zijn eerstgeboren zoon, die vaak werd afgeschilderd als de wijste van zijn broers en zussen. Zijn andere kinderen waren Tikelenkelen (het grote hoofd), Nankonhwea (het kind met de lange benen en de lange nek) en Afudokhedohe (het potje).

Volgens sommige Ghanese mythografen en schrijvers is de mooie jonge vrouw Ananseva de dochter van Anansi. In sommige versies van de verhalen bedriegt Anansi nietsvermoedende vrijers op beruchte wijze met enorme sommen geld door te beloven Ananseva's hand ten huwelijk te geven. IN Ananseva's huwelijk (1975), een toneelstuk van de beroemde Ghanese toneelschrijver en scenarioschrijver Efua Sutherland, stelt Anansi zichzelf als enige doel: het vinden van de beste minnaar voor zijn geliefde dochter Ananseva.

Vergelijkingen tussen Anansi en Odin

Het is vermeldenswaard dat woensdag ook de dag is van de Noorse god Odin, een god die op zichzelf ook een bedrieger was. In feite is het Engelse woord "woensdag" afkomstig van Odins naam.

In de Noorse mythologie wordt Odins honger naar bedrog misschien alleen vergeleken met de bedriegergod Loki.

De waarschijnlijkheid dat twee culturen die duizenden kilometers van elkaar verwijderd zijn, hun respectievelijke bedrieglijke godheden op dezelfde dag kunnen laten geboren worden, is werkelijk verbazingwekkend.

Anansesem – Verhalen over spinnen

Bij de Akani-stam wordt de naam Anansi gebruikt om te verwijzen naar de hele categorie volksverhalen of mondelinge geschiedenissen. Met andere woorden, wat wij in het Westen sprookjes noemen, gebruiken de Akan de term ananasseem ("Anansi-verhalen" of "spinnenverhalen"). Dit is een bewijs van hoe belangrijk dit personage was voor de Akan en vele andere West-Afrikaanse stammen. Het komt vaak voor dat geen enkel kind in Ghana opgroeit zonder naar een of andere vorm van Anansema te hebben geluisterd. Het was tenslotte dankzij de inspanningen van Anansi dat de verhalen bekend werden bij de mensheid.

Anansi en Nyame, de alvader en alziende Heer van de Hemel

Zoals vermeld in de inleiding, heeft Anansi, de sluwe vormveranderende spinnengod, genoeg van een wereld waarin mensen niet bij het vuur kunnen roosteren en van verhalen kunnen genieten. De spin was zich ook terdege bewust van de talloze helden die Nyame's gouden paleis hadden benaderd en er niet in waren geslaagd hem ervan te overtuigen een deel van de verhalen die in de lucht verborgen waren, vrij te geven. Veel van deze helden waren veel sterker en krachtiger dan Anansi. Dus wat zou een zwak wezen als Anansi kunnen doen? Nou, Anansi was geen gewoon wezen.

Hoe Anansi de eigenaar werd van alle verhalen ter wereld

Onaangedaan benaderde Anansi Nyame. Hij wist dat hij voorzichtig moest zijn en op zijn woorden moest letten, aangezien Nyame een alwetende godheid was die het geringste bedrog zou voelen. Anansi keek Niame in het gezicht en vertelde hem dat hij Niame's voorraad verhalen wilde kopen. Verbijsterd door de moed van de spin zei Niame kalm tegen Anansi dat hij de hoge prijs niet kon betalen. Anansi zwoer toen kalm dat hij de prijs zou betalen die Nyame voor de verhalen stelde.

In ruil voor de verhalen vroeg Nyame Anansi om vier van de gevaarlijkste dieren ter wereld mee te nemen. Namae vroeg Anansi om hem Onini de python, Mmoboro de horzels, Osebo het luipaard en Mmoatia de fee te brengen. Toen Anansi de prijs van Nyame voor de verhalen hoorde, accepteerde hij het aanbod snel. In sommige verslagen van het verhaal vroeg Nyame Anansi om als extraatje zijn eigen moeder, Ya Nsia, mee te nemen.

Om zijn eerste doelwit, de Onini-python, te vangen, laat Anansi zien hoe de geest kracht kan overtroeven. Met zijn krachtige kaken en zeer giftige beet zou de Onini een van de krachtigste wezens in het bos zijn. Niemand durft Onini te benaderen. Na snel overleg met zijn vrouw Aso kwam Anansi met een plan. Hij sneed een hele lange palmtak af en ging naar Onini's hol. Toen hij een paar meter van de studeerkamer verwijderd was, begon hij met zijn vrouw te discussiëren over wat langer was: de palmtak of Onini. Toen Onini hun ruzie hoorde, kwam hij naar buiten en vroeg het paar waarom ze ruzie hadden. Anansi vertelde Onini dat zijn vrouw dacht dat de palmtak langer was dan Onini. Om het geschil te beslechten, vroeg Anansi aan Onini of hij naast de tak mocht gaan liggen om te bepalen welke langer was. Onini vermoedde de list niet en hielp meteen bij het beslechten van het geschil. Terwijl Onini naar de tak reikte, haalde Anansi haar sterke ranken tevoorschijn en bond snel de machtige python aan de tak. Het kunstaas werkte en Onini werd gepakt. Anansi stuurde de python naar Niamey, die bij het zien van de affaire stomverbaasd was.

Om Osebo, het luipaard, te vangen, adviseerde Aso Anansi om een ​​groot gat in het bos te graven en dit met struiken te bedekken. Omdat de put was gegraven op een plek waar Osebo vaak kwam, was Anansi er zeker van dat Osebo vastzat in de put. De volgende dag ging Anansi naar de put en precies zoals hij had verwacht, zag hij Osebo erin vastzitten. Anansi deed alsof hij geschokt was door het ongeluk van Osebo. Hij bood aan om Osebo uit de put te helpen, op voorwaarde dat Osebo hem niet zou bespringen zodra hij vrijkwam. De twee wezens waren het daarmee eens en Anansi gooide een touw in de put zodat Osebo eruit kon klimmen. Eenmaal buiten stak Anansi het heft van zijn mes in Osebo en liet het machtige wezen op zijn rug vallen. Anansi liet toen snel haar web los om Osebo te binden. Met een grote glimlach op zijn gezicht droeg Anansi Osebo en presenteerde hem aan de hemelgod.

Tevreden met zijn eerste en tweede inspanning ging Anansi het bos in om de Mmoboro Hornets in de val te lokken. Hij wendt zich opnieuw tot zijn vrouw Aso voor advies, die hem zegt een kalebas (een kalebasachtig vat) te nemen en deze met water te vullen. Anansi waagt zich in het bos waar Mmoboro woont. Maar voordat hij het wespennest bereikte, besprenkelde hij zichzelf met water om de indruk bij de horzels te wekken dat het hevig regende. Toen hij dicht bij de horzels kwam, plaatste hij het bananenblad op zijn hoofd, wat de leugen dat het regende nog verder versterkte. Toen zei hij tegen de horzels dat ze in zijn kalebas moesten vliegen, omdat de naderende regen erg hevig was. Omdat ze geen bedrog bespeurden, bedankten de horzels de spin en vlogen onmiddellijk in de kalebas van Anansi. Het duurde niet lang of de horzels gingen de kalebas binnen en Anansi sloot hem. Vervolgens gaf hij de horzels aan Nyame.

In zijn nieuwste werk moest Anansi opnieuw op zijn scherpst zijn, want Mmothia de Fee was een ongrijpbare en frivole bosgeest die bijna niemand zag. De sluwe spin sneed een prachtige pop uit en bedekte deze vervolgens met veel boomsap. Anansi plaatste vervolgens de met sap bedekte pop voor een odumboom, waarvan werd gezegd dat het Mmothia's favoriete plek was. Vervolgens verstopte hij zich in een nabijgelegen struik en wachtte geduldig op Mmotia. Toen Mmotia de pop bereikte, sprak ze er tegen, maar de pop gaf haar geen antwoord. Boos door de stilte van de pop, wilde Mmotia erop slaan, maar in plaats daarvan bleven haar beide handen aan de pop plakken. Nog woedender door de aanhoudende stilte van de pop probeerde Mmotiya de pop met haar lichaam weg te duwen, maar deze keer bleef haar hele lichaam aan de pop plakken. Anansi kwam toen uit zijn schuilplaats en gebruikte zijn web om Mmothia snel in te pakken. Hij schepte zijn prijs in zijn tas en liep naar de wolken om Mmothia aan de hemelgod te presenteren.

Er wordt gezegd dat Anansi, nadat hij alle vier zijn taken had voltooid, indruk maakte op de hemelgod, die hem vervolgens tot eigenaar van alle verhalen ter wereld verklaarde. Anansi ontving de verhalen met de volledige zegen van de god van de hemel. Met een grote glimlach en een gevoel van voldoening kwam Anansi met beide benen op de grond om de verhalen over de hele wereld te verspreiden. Hij vroeg mensen om de verhalen te delen.

De populariteit van Anansi en zijn verhalen over de hele wereld

Volksverhalen over de spin komen in veel West-Afrikaanse landen veel voor. Tijdens de transatlantische slavenhandel vonden zijn verhalen geleidelijk hun weg van Ghana naar andere delen van de wereld – vooral het Caribisch gebied, Europa en Amerika. De miljoenen slaven die op onmenselijke wijze vanaf de kust van West-Afrika werden vervoerd, brachten de verhalen en verhalen van Anansi die hun als kinderen waren verteld naar de Nieuwe Wereld.

Voor veel van deze tot slaaf gemaakte mensen die uit Afrika zijn gehaald, zijn Anansi en zijn verhalen (Anansesem) worden gezien als het enige dat hen met het thuisland verbindt, d.w.z. met Afrika. Ze gebruikten deze verhalen om hun lichaam en geest bij elkaar te houden na de lange en zware dag van slavernij op de plantagevelden. Na verloop van tijd werden deze verhalen aan de kinderen van hun kinderen verteld. En bij elk Anansi-verhaal droomden deze tot slaaf gemaakte mensen ervan om op een dag bevrijd te worden uit de sterke greep van de onderdrukker. Deze verhalen werden langzamerhand een sterk symbool van verzet tegen de zwepen van de slaveneigenaar. Ze moedigden tot slaaf gemaakte Afrikanen in Amerika aan om Anansi na te volgen en inlichtingen te gebruiken in plaats van geweld. Er wordt ook gezegd dat de Anansi-verhalen Afro-Amerikanen, van wie velen zich voelden als de Israëlieten in de Bijbel, die jarenlang in de wildernis verdwaald waren, een identiteitsgevoel gaven. En in een omgeving die allesbehalve overweldigend vijandig tegenover zwarten stond, bestond er ongetwijfeld een sterk identiteitsgevoel.

Tegenwoordig hebben verhalen over Anansi een enorme betekenis in veel zwarte gemeenschappen in ons land. Ze zijn ook bijzonder populair in landen als Jamaica, Trinidad en Tobago, de Bahama's, Haïti en Grenada. Overal waar het Anansi-verhaal verscheen, pasten mensen het aan hun omgeving aan. Zijn naam verandert bijvoorbeeld enigszins. In Jamaica en Haïti staat hij bekend als respectievelijk Anansia (of Brer Anansi) en Gede Zarien. De Bahamanen noemen hem Anansi Drew.

In sommige gevallen is het geslacht zelfs omgekeerd. In South Carolina staat de vormveranderende spin bijvoorbeeld bekend als tante Nancy of zuster Nancy.

Eén verhaal, één verhaal; laat het komen, laat het gaan

Voordat elk verhaal of anansema wordt verteld, beginnen de Akans vaak met te zeggen: ‘We willen niet echt zeggen, we willen niet echt zeggen, dat wat we gaan zeggen waar is. Een verhaal, een verhaal; laat hem komen, laat hem gaan.'

Nadat het verhaal is afgelopen, spreekt de verteller de volgende woorden: “Dit is mijn verhaal dat ik heb verteld. Als het zoet is, of als het niet zoet is, breng het dan ergens anders heen en laat een ander deel naar mij terugkeren" ("Manansesɛm yi a metoeɛ yi sɛ ɛɛdɛ oo sɛ ɛnniɛ dɛ ooo,ɛbi nkɔ na ɛbi mmra").

De betekenis van Anansi als fraudeur

Wat Anansi aan fysieke kracht miste, compenseerde hij met zijn zeer scherpe redeneervermogen. Zoals hierboven vermeld, wordt Anansi soms voorgesteld door de Akan (dat wil zeggen een West-Afrikaanse etnische groep mensen die in Ghana en delen van Ivoorkust woont) als een god van de wijsheid. Bovenal was hij een god van het bedrog, en ook nog eens een hele goede.

Zoals te zien is in veel mythologieën en volksverhalen over de hele wereld, onderschat je de bedriegergod op eigen risico. Bedriegers zoals Loki (in de Noorse mythologie), Prometheus (in de Griekse mythologie) en zelfs Hermes (in de Griekse mythologie) waren een kracht die enorme transformaties in hun respectievelijke werelden veroorzaakte. Deze veranderingen zijn, om zo te zeggen, niet altijd gunstig geweest. Loki is bijvoorbeeld direct verantwoordelijk voor Ragnarok (dwz het einde van de wereld en de ondergang van de Noorse goden). En het vuur dat Prometheus aan de mensheid gaf om zichzelf te verbeteren, werd gebruikt om wapens te smeden, wat op zijn beurt eindeloze oorlogen en lijden veroorzaakte.

Niettemin valt niet te ontkennen dat de nieuwe dingen die de Tricksters aan de mensheid introduceerden nuttig waren.

Iets anders dat vaak over het hoofd wordt gezien bij het bespreken van bedriegers als Anansi is dat bedriegers deze prestaties nauwelijks uit puur altruïsme uitvoeren. Er is altijd een deel van hen dat grote voldoening schept in het trotseren van de gevestigde wereldorde. Met andere woorden, bedrieglijke goden vinden het vaak leuk om rebellen en verliezers in hun wereld te zijn.

In het geval van Kwaku Anansi wordt hij in de mythen en verhalen van Akan vaak afgeschilderd als een man die zich verheugt wanneer zijn inspanningen een enorme impact hebben op de wereld – een wereld die volgens hem dringend aan verandering toe is. Anansi maakt zijn grappen op een heel speelse manier. Hij is altijd lichtvoetig. Misschien is dit zijn geheime voordeel, omdat hij de verdedigers van de gevestigde orde voortdurend laat zien dat de kosmos extreem uitgestrekt en oneindig is, en dat de deelnemers aan dit systeem eenvoudigweg de negatieve punten moeten accepteren en deze als belangrijke onderdelen van het systeem moeten zien. Omdat er geen orde kan zijn zonder een gelijke hoeveelheid chaos.

Waarom zijn Anansi-verhalen erg populair in Jamaica?

Buiten West-Afrika is Jamaica het land met het grootste aantal Anansi-volksverhalen. Dit was waarschijnlijk te wijten aan het grote aantal tot slaaf gemaakte mannen en vrouwen uit Ashanti, Ghana (voorheen de Goudkust) die naar wat nu Jamaica is, werden gestuurd. Dit verklaart ook enkele overeenkomsten die we zien tussen de Ghanese en Jamaicaanse cultuur. Bovendien is het West-Afrikaanse land niet alleen een belangrijke reisbestemming voor Jamaicanen, maar ook voor veel Afro-Amerikanen.

Tegenwoordig zijn Anansi-verhalen in Jamaica, na jaren van variatie, zeer belangrijke componenten van de literatuur geworden die kinderen van alle leeftijden vermaken. En omdat verhalen vaak vergezeld gaan van een spreekwoord, worden ze gebruikt om kinderen gezonde levensprincipes bij te brengen.

Anansi-verhalen vermaken niet alleen luisteraars en lezers, maar voeden en inspireren ook. Het hoofdthema in veel van de verhalen is dat de geest bijna altijd boven kracht gaat. In sommige gevallen dient Anansi's egoïstische aard, die vaak tot zijn ondergang leidt, echter als een waarschuwing voor de luisteraars.

Meer over Kwaku Anansi

Veel van de Anansi-verhalen die we vandaag de dag kennen, werden oorspronkelijk mondeling van generatie op generatie doorgegeven. Ze werden verteld in de vorm van toespraken en liederen, die bij de Akan-sprekende stammen van West-Afrika vaak rond het vuur werden gezongen. Voor veel van deze gemeenschappen waar schrijven ontbrak of niet goed ontwikkeld was, waren Anansi-volksverhalen en -liederen slechts een van de manieren waarop ze hun verhalen van generatie op generatie doorgaven.