De geschiedenis van Paaseiland - van nederzetting tot ineenstorting

1300 jaar geschiedenisonderzoek op Paaseiland

Migraties en nederzettingen, culturele evolutie, oorlogen tussen stammen en de uiteindelijke uitroeiing van een hele bevolking bepalen de loop van de geschiedenis van Paaseiland. Hoe werd het eiland bewoond en door wie? Wat gebeurde er onderweg dat leidde tot de vernietiging van het ecosysteem van het eiland? En wat waren de complexe problemen die leidden tot de ondergang van de beschaving van de eilandbewoners genaamd Rapa Nui?

Antieke kaart van Paaseiland, 1877, door Pinart. Publiek domein.

Hoe werd Paaseiland bewoond?

Ongeveer 750 jaar geleden smolten drie vulkanen samen en vormden Paaseiland, ook wel Rapa Nui genoemd. Het ligt ongeveer 000 mijl uit de Chileense kust. Ergens tussen 2300 en 300 v.Chr. de Polynesiërs gingen de zee op en maakten de lange reis in hun grote, stevige kano's. Ze gebruikten de sterren als deskundige navigators en ontdekten een eiland aan de zuidoostkant van Polynesië. Daar ontdekten ze een prachtig aangelegd, met bomen bedekt eiland dat ze uiteindelijk Rapa Nui noemden. De reizigers namen papieren moerbeien, kippen, ratten, suikerriet en taro mee uit hun thuisland en begonnen het land te bewerken. Zo begon hun nieuwe beschaving. Maar het was niet voorbestemd om lang te duren.

Een tekening uit 1781 van Hawaiianen in een dubbelwandige kano door kunstenaar John Webber aan boord van het schip van Captain Cook. Deze kano lijkt mogelijk op de kano die door Paaseilanders wordt gebruikt. Bron: Amerikaanse National Library of Medicine.

Ontdekking van het eiland door Jakob Rogveen

In 1722 ontdekte de Nederlandse ontdekkingsreiziger Jacob Roggeveen 's werelds meest geïsoleerde bewoonde eiland in de Stille Oceaan. Hij besloot het Paaseiland te noemen, naar de dag dat hij het ontdekte. Roggeveen omschrijft de bewoners van het eiland als mensen met verschillende huidskleuren, maar niet zwart. Sommigen van hen, maar niet allemaal, hadden oorlellen die tot hun schouders reikten. Ze droegen meestal plaatjes in de grote oorgaten of draaiden de lussen weer omhoog over de oren. Kapitein James Cook bezocht het eiland ook in 1774 en de kunstenaar van zijn expeditie schilderde afbeeldingen van de eilandbewoners met de lange oren. Ze versierden zichzelf ook met hoofdtooien van veren en schelpen.

Een kopie van een vroege afbeelding van Long Ears. Bron: "The Great Navigators of the Eighteenth Century" Jules Verne 1880 voor de geschiedenis van Paaseiland.

Ooit een groen paradijs

Aan een bezoeker uit Tahiti uit de 19e eeuw wordt de naam Rapa Nui toegeschreven, omdat de vorm van het eiland hem deed denken aan het Tahitiaanse eiland Rapa, maar het was groter: Nui. Oorspronkelijk was het eiland een weelderig paradijs omdat het gevuld was met grote palmbossen. Er waren geen natuurlijke rivieren of meren op het eiland, maar de vulkanische kraters sloegen zoet water uit de regen op.

North Sentinel Island: De laatste geïsoleerde cultuur in de Andamanen

De bewoners van het eiland, ook Rapa Nui, handhaafden een kastensysteem en geografische clans die werden geleid door een groot opperhoofd of "ariki mao". Hij was een nobele leider die door de eilandbewoners werd beschouwd als een man van goddelijke afkomst. Andere, minder machtige arika's die bepaalde gebieden regeerden, werden gekozen uit de winnaars van gevaarlijke wedstrijden. Ze regeerden een jaar lang totdat de volgende winnaar werd gekozen.

Waren de mensen met "lange oren" uit Peru?

Zoals hierboven vermeld, waren er twee verschillende groepen inwoners op Rapa Nui. Het waren de "Lange Oren" en de "Korte Oren". Thor Heyerdahl theoretiseert dat de Lange Oren oude Peruanen waren die de eerste bewoners van het eiland waren. De lokale legende zegt dat de kortoren in opstand kwamen tegen de langoren en dat ze de meeste van hen vernietigden. Sommige van de beroemde stenen beelden van het eiland met gebeeldhouwde gezichten en lange oren lijken zelfs op de beelden rond het Titicacameer in Peru. Dit verleent geloofwaardigheid aan de theorie dat er ooit Peruanen op Paaseiland kunnen zijn geweest. Ook hadden de eilandbewoners zoete aardappelen die hun oorsprong vonden in Zuid-Amerika. Er worden echter nog steeds twee kwesties besproken. Waren de Polynesiërs met korte oren uit een ver land? En wie was er als eerste?

Moai-beelden bewaken het eiland

Op het hoogtepunt van hun beschaving telde het Rapa Nui-volk ongeveer 12 mensen. Vissersschepen voedden de mensen en de eilandbewoners richtten langs de kust grote beelden op, moai genaamd. De moai zijn vandaag misschien wel het meest iconische kenmerk van Paaseiland. Er zijn nog ongeveer 900 moai op het eiland. Ze zijn maximaal 30 voet lang. Veel mensen denken dat dit moai zijn De hoofden van PaaseilandHet zijn echter eigenlijk hoofden en hele torso's. Na verloop van tijd begroef de grond de lichamen totdat alleen de hoofden zichtbaar waren.

De eerste Europeanen op het eiland keken toe terwijl de eilandbewoners knielden en met gevouwen handen aanbaden aan de voet van de moai. Tijdens de ceremonies plaatsten de eilandbewoners koraal voor het oogwit en obsidiaan of rood basalt voor de irissen. Elke moai weegt gemiddeld 80 ton. Het is nog niet duidelijk hoe de eilandbewoners ze precies over zulke grote afstanden droegen. Deskundigen suggereren dat de moai afbeeldingen zijn van voorouders en goddelijke koningen die ze aanbaden. Er wordt echter nog steeds gedebatteerd over het werkelijke doel van de beelden. Interessant genoeg heeft een van de eilandgroepen veel van de moai laten instorten. Gebeurde dit toen de kortoren de langoren veroverden?

Geletterdheid Rongorongo

Interessant genoeg hadden de Rapa Nui-mensen een onafhankelijk schrijfsysteem dat werd uitgedrukt in de vorm van tekens. Het was een schrijfwijze die bekend staat als Rongorongo. Deskundigen hebben nergens anders ter wereld zoiets kunnen vinden. Bovendien wist slechts een kleine elite, zoals spirituele leiders of koningen, hoe ze de gecodeerde betekenis ervan moesten schrijven en ontcijferen. Helaas hebben deze gidsen de informatie nooit doorgegeven en is het grootste deel ervan in de loop van de tijd verdwenen. Dit maakt het moeilijk voor wetenschappers om de details van de geschiedenis van Paaseiland te reconstrueren.

Drastische schaarste aan hulpbronnen leidt tot verwoesting

Archeologen zijn zeer geïnteresseerd in Paaseiland. Ze hebben verkend en gegraven, en er zijn aanwijzingen dat de oorspronkelijke kolonisten begonnen zijn met het ontbossen van het eiland om ruimte te maken voor landbouwgewassen. Bovendien gebruikten de eilandbewoners bomen om vissersboten, huizen en heiligdommen te bouwen en om de moai vanuit de steengroeven naar de kust te vervoeren. Maar uiteindelijk waren er geen bomen meer om te verzamelen. Dit maakte een einde aan de bouw van de moai, de eilandbewoners moesten de visserij beperken tot de directe kust omdat de boten kapot gingen en de landbouwgrond erodeerde.

Clanoorlogen beïnvloeden de cultuur

Naast het uitgeputte ecosysteem is de geschiedenis van Paaseiland beladen met conflicten. Met een ernstig tekort aan middelen beginnen de verschillende clans elkaar uiteindelijk te vernietigen. Ze nemen land af van de zwakkere clans en halen veel moai-beelden neer. Tegen de tijd dat Roggeveen in 1722 arriveerde, was het eiland boomloos en lagen de meeste moai op de grond. De Rapa Nui-cultuur stond op de rand van uitsterven. Wat de vroege ontdekkingsreizigers na hun bezoek aan Roggeveen aantroffen, waren populaties van verschillende groepen die alle kennis van hun geschiedenis en cultuur verloren hadden.

Introductie van de Europeanen

Het eerste contact van de Europeanen met de eilandbewoners mondde uit in een schermutseling. Een van de eilandbewoners probeerde een wapen van een zeeman af te pakken en de Europeanen openden het vuur. Als gevolg hiervan kwamen 12 eilandbewoners om het leven. Hoewel deze kennismaking geweldig is, herstellen de twee partijen hun relatie en ruilen de eilandbewoners bananen en kippen voor ondergoed.

Uiteindelijk werd het eiland een vaste aanloophaven voor walvisvaarders en andere reizigers. Aanvankelijk was Rapa Nui een gastvrije havenstad met vriendelijke mensen en aantrekkelijke vrouwen. Maar al snel begonnen de eilandbewoners deze bezoekers kwalijk te nemen.

Uitbuiting leidt tot vernietiging en ondergang

Soms schoten de matrozen een bewoner dood die volgens hen te agressief of opgewonden was. Europeanen zagen de bevolking al snel als een bron van arbeid en, in het geval van vrouwen, van seksuele bevrediging. De bezoekers begonnen eilandbewoners te ontvoeren om de bemanning aan te vullen, en de Europeanen besmetten de vrouwen met verschillende seksueel overdraagbare aandoeningen. Dit destabiliseerde de beschaving op Paaseiland verder. De bevolkingsdichtheid van het eiland bereikt vlak voor de aankomst van Roggeveen een hoogtepunt. Maar tegen het midden van de 1700e eeuw was er sprake van een ernstige daling van de bevolking, die zou blijven afnemen.

De genadeslag kwam in de jaren zestig van de negentiende eeuw, toen slavenhandelaren de eilandbewoners opzochten en verkochten aan lucratieve slaveneigenaren in Zuid-Amerika. De bevolking neemt dramatisch af. Pas nadat er in Peru publieke verontwaardiging ontstond, maakte de regering een einde aan de slavernij en repatrieerde de eilandbewoners terug naar Rapa Nui. In 60 was er onherstelbare schade aangericht. Er zijn nog maar ongeveer 1877 inwoners op het eiland. De gerepatrieerde eilandbewoners die erin slaagden de lange reis terug uit Peru te overleven, brachten nog meer doden onder de bevolking door de pokken onder de overgebleven inboorlingen te verspreiden. De bevolking begon rond 100 langzaam weer toe te nemen en telde in 1900 2012 mensen, voornamelijk van Polynesische afkomst.

Het verhaal van Paaseiland is voor altijd verdwenen

Rapa Nui was ooit een groen paradijs dat Polynesische reizigers na hun lange reis hartelijk verwelkomde. Als we iets meer dan duizend jaar vooruitspoelen, zien we dat het ecosysteem is ingestort, de hulpbronnen zijn geslonken en dat interne (interclan) conflicten en externe uitbuiting hun beschaving hebben vernietigd. Bovendien zijn de geschiedenis van Paaseiland en veel van zijn geheimen verloren gegaan in de mondelinge traditie van het volk.

Referenties:
eilandheritage.org
Heilige plaatsen
Historische mysteries